Ventileren moet. Maar pas op voor over-ventilatie. Het zorgt voor warmteverlies, hogere CO₂-uitstoot en extra kosten. Dat kan slimmer, zeggen bewoners in Ypenburg. ‘Ventileren is de blinde vlek bij het verduurzamen van woningen.’
Een kastje van 30 bij 30 centimeter. Weggestopt op zolder. Het doet wat het moet doen: lucht afzuigen. Een simpel systeem met drie standen: laag, midden en hoog. Wat is daar mis mee? Veel, volgens Erik Carton en Wouter Hoogenraad. Betere mechanische ventilatie zou weleens voor verrassend veel energiebesparing kunnen zorgen.
Erik (in zijn werkzame leven onderzoeker bij TNO) legt uit: ‘We hebben hier in de wijk een warmtenet. Ik krijg jaarlijks een eindafrekening van Eneco voor de geleverde warmte. Dat is een flink bedrag, terwijl dit goed geïsoleerde huizen zijn. Ik vroeg me af waar dan toch al die warmte weglekt. Is dat via de ramen, het dak of de vloer? Als je er even voor gaat zitten, valt dat goed uit te rekenen.’
Groot warmtelek
En wat bleek? ‘De helft van de warmte verdwijnt via de mechanische ventilatie. In de winter verwarm je de lucht in huis en vervolgens blaast de ventilator die warme lucht naar buiten. Via roosters in de ramen haal je koude lucht binnen. De ventilator staat continu aan, dus dat betekent veel warmteverlies. Bovendien zit er in de meeste woningen een installatie die alle ruimtes tegelijk ventileert. Ook als je niet in de slaapkamer bent, wordt daar lucht afgezogen.’
Schrok je van de uitkomst? ‘Nee, dit is juist top. We kunnen nu door ons op het grootste warmtelek te concentreren een grote slag maken. Feitelijk hoef je alleen een kastje te vervangen. Stel dat ventilator, dak, vloer, muren en ramen allemaal voor 20 procent warmteverlies verantwoordelijk waren, dan was het veel lastiger. Waar begin je dan?’
De Energie uit de Wijk Challenge biedt de kans om dit type plannen uit te werken en vooral uit te voeren. In 2019 vroeg de gemeente voor het eerst Hagenaars met eigen plannen te komen voor energiebesparing of-opwekking. Bij de elf bekroonde inzendingen zat ook Eriks plan om aan de slag te gaan met energiezuiniger ventileren.
Naar de cloud
Wouter is een van de twintig bewoners die bij hun woning beschikbaar hebben gesteld voor het onderzoek. ‘Bij mij is het ventilatiekastje inmiddels vervangen. In zeventien woningen worden nieuwe systemen geplaatst, van eenvoudig tot meer geavanceerde modellen. Ze gebruiken sowieso al flink minder stroom. Verder ventileren ze alleen als het nodig is en vaak ook alleen de ruimtes waar het nodig is. In drie woningen verandert niets, zodat we straks de oude en nieuwe situaties kunnen vergelijken.’
In alle twintig woningen zijn sensoren geplaatst die continu temperatuur, luchtkwaliteit, vochtigheid, elektraverbruik en warmtevraag meten en doorgeven aan een database in de cloud. De Haagse Hogeschool gaat de enorme berg aan data analyseren. Wouter: ‘We hopen over ruim een jaar een advies te kunnen geven welke systemen het beste presteren. Dat wil zeggen: goede ventilatie met beperkt warmteverlies en een laag stroomverbruik.’
Geen omkijken
De nieuwste systemen werken met zonering in plaats van in alle ruimtes tegelijk lucht af te zuigen. Erik: ‘Keuken, badkamer, toilet en eventueel meer kamers in huis worden afzonderlijk geventileerd. Bijvoorbeeld in de ochtend alleen de badkamer. De kanalen naar de andere zones zijn dan met een klep afgesloten. Dat voorkomt onnodig warmteverlies.’
Bewoners moeten nu handmatig de ventilator op een lagere stand zetten. Dat wordt nog weleens vergeten. Hoe slim is de nieuwste generatie apparaten? ‘In alle modellen zit tegenwoordig een sensor die vocht signaleert en daarop aanslaat. Als je gaat douchen, schakelt de ventilator automatisch naar een hogere stand en terug als het weer droog genoeg is. Daar heb je verder geen omkijken naar. Als ook de huiskamer een afzonderlijke zone is, registreert een CO₂-sensor of er mensen in de kamer zijn en voert de ventilatie op. We ademen immers CO₂ uit.’
Vinex-wijken
Wouter benadrukt dat de resultaten van het onderzoek van belang zijn voor alle Vinex-wijken zoals Wateringse Veld in Den Haag en Leidsche Rijn bij Utrecht. ‘Zo’n twintig jaar na de oplevering is de mechanische ventilatie wel aan vervanging toe. Als massaal wordt overgestapt op slimmer ventileren, scheelt dat enorm in energie en CO₂-uitstoot.’
Die reductie is ook van groot belang voor de energietransitie. Eneco levert in Ypenburg nu warmte uit gasgestookte centrales. Daar moet een schone warmtebron voor in de plaats komen, hoogstwaarschijnlijk aardwarmte. Erik: ‘Stel dat we met anders ventileren de warmtevraag voor de hele wijk met twintig procent kunnen terugbrengen. Hoe lager de vraag, hoe beter valt over te schakelen op een alternatieve warmtebron. Met extra isolatie kun je in deze woningen nog weinig winnen. Maar wel met slimmer ventileren. Dat was tot nu toe een blinde vlek bij de energietransitie.’
Dit artikel is verschenen in stadskrant 9 van 2020 en op de website: www.duurzamestad.denhaag.nl